Financiën

 
Algemeen

Gemeentefonds

Onderstaand is het budgettair vertrekpunt van het coalitieakkoord weergegeven:

Uitgesplitst per onderdeel, kent de ontwikkeling van het gemeentefonds 3 factoren:

1. De jaarlijkse groei van het gemeentefonds, het zogeheten accres  
Volgens het coalitieakkoord 2022 – 2026 wordt, op basis van de meicirculaire 2022 en het achterliggende regeerakkoord, het accres (inclusief de opschalingskorting) verhoogd. Daaraan wordt toegevoegd de compensatie voor de verwachte loon- en prijsstijging.

In juni hebben het Rijk en de gemeenten een akkoord gesloten over meer stabiliteit in de accressen. Dat akkoord houdt in dat:
(1) het reële deel van het accres (‘volumeaccres’) wordt vastgezet tot en met 2026, op de stand van de meicirculaire 2022, en
(2) het loon- en prijsstijgingcompensatiedeel van het accres (‘lpo-accres’) jaarlijks in mei wordt geactualiseerd op basis van de stand van het Centraal Economisch Plan van het Centraal Planbureau van het lopende jaar.

De septembercirculaire 2022 kondigt 1,0% meer lpo-accres aan in 2023 (€ 388 miljoen, Haags aandeel 4,25% = € 16,5 miljoen). Dat is structureel. In de circulaire wordt daarvoor een jaarlijks wisselend bedrag toegekend. In de Haagse begroting wordt verondersteld dat die compensatie alle jaren gelijk is. Voor de jaren na 2023 is het lpo-accres nog niet verhoogd.
Ook kondigt de septembercirculaire eenmalig € 924 miljoen (Haags aandeel 4,25% = € 39,2 miljoen) aan voor 2026 vanwege de overgang naar een nieuwe financiering. Dat is voor 2026 een grote stap in de richting naar het voldoen aan de veronderstelling van het coalitieakkoord. Het bedrag maakt dus al onderdeel uit van de € 118 miljoen accresraming in 2026.

2. De herverdeling van het gemeentefonds
Het Rijk heeft hiertoe besloten. De gevolgen ervan zijn benoemd in het coalitieakkoord 2022 – 2026.

3. Compensatie voor (nieuwe) taken en gewijzigde compensatie voor bestaande taken
De gemeente volgt hierbij, zoals steeds, het uitgangspunt dat het bedrag dat de gemeente ontvangt voor nieuwe taken, leidend is voor het bedrag dat de gemeente eraan besteedt. Het is echter mogelijk dat de gemeente een taak wettelijk krijgt opgedragen en daarbij te weinig compensatie krijgt. Daar wordt in deze meerjarenbegroting niet van uitgegaan. 
Het bedrag dat de gemeente ontvangt kan ook veranderen door compensaties voor gewijzigde taken en/of vanwege wijzigingen van de bekostigingsmethode van bestaande taken. Een voorbeeld hiervan is de jeugdzorg. Ook hiervoor volgt de gemeente in beginsel de circulaires van het Rijk.

Bovenstaande mutaties (exclusief taakmutaties - 3e factor) leiden tot het volgende totaaloverzicht:

De gemeente heeft de financiering van leningen centraal geregeld. Voor de financiering van de investeringen in de stad worden langlopende en kortlopende leningen aangetrokken. In dit programma worden de rentelasten verantwoord. De gemeente hanteert de systematiek van omslagrente. Het huidige tarief bedraagt 1,5% en geldt sinds de begroting 2019. In de paragraaf financiering staat een uitgebreide toelichting over de kortlopende en langlopende financiering.

Beleggingen en Nutsbedrijven
De gemeente is aandeelhouder in BNG, Dunea, HMS, HTM Beheer, Stadsherstel Den Haag en omgeving, Stedin en United Fish Auctions (UFA). In het geval van BNG, HMS, HTM, Stadsherstel en Stedin is er sprake van geraamde dividendinkomsten. Deze ramingen zijn in verband met de coronacrisis lager dan de voorgaande jaren. Bij Dunea en UFA wordt geen dividend geraamd. Voor 2023 is in totaal € 8,5 mln. aan dividend geraamd (inclusief participatie Meewind). In de paragraaf verbonden partijenstaat een uitgebreide toelichting per deelneming.

Duurzaamheid
Met betrekking tot duurzaamheid binnen het programma Financiën zijn de beleggingen in obligaties (van voormalig Fonds Uiver) relevant. De obligaties worden de komende 9 jaar afgelost aan de gemeente en vloeien terug naar de lopende middelen. Het (her)beleggen van overtollige middelen is conform de Wet financiering decentrale overheden (Wet fido) niet meer toegestaan voor lagere overheden. De obligaties worden in opdracht van de gemeente beheerd door ASR.
ASR screent op basis van het SRIbeleid (Socially Responsible Investment), zoals sociale- en milieuaspecten. Landen en ondernemingen die niet hieraan voldoen worden uitgesloten. Dit betreft bijvoorbeeld producenten van controversiële of offensieve wapens, nucleaire energie, tabak en de gokindustrie. Ook eist ASR dat bedrijven voldoen aan internationale conventies op het gebied van mensen- en arbeidsrechten. Met de bedrijven waarin wordt belegd - en die dus voldoen aan de criteria - wordt gesproken om bepaalde aspecten nog verder te verbeteren. ASR communiceert de resultaten hiervan.

Belastingen
De gemeente int algemene belastingen en heffingen. Deze worden hieronder per soort op hoofdlijnen nader toegelicht. In de paragraaf lokale heffingen staat een uitgebreide toelichting.

Onroerendzaakbelasting

De grootste gemeentelijke belasting is de onroerendezaakbelasting (OZB). Jaarlijks betalen de Haagse woningeigenaren gezamenlijk € 50,7 mln. OZB aan de gemeente (€ 50,8 mln. -/- € 0,1 mln. oninbaar) en de overige (perceptie-)baten bedragen € 0,7 mln. De perceptielasten bedragen € 3,3 mln. Per saldo is de opbrengst € 48,1 mln. Eigenaren en gebruikers van bedrijfsgebouwen en -terreinen betalen gezamenlijk per saldo € 87,7 mln. OZB. (€ 88,0 mln. -/- € 0,3 mln. oninbaar). De perceptielasten bedragen € 1,7 mln. Per saldo is de opbrengst € 86,1 mln.
In het coalitieakkoord 2022-2026 is afgesproken om de OZB-opbrengsten te verhogen met € 16,9 mln. De OZB-opbrengsten nemen daarnaast toe als gevolg van inflatie en als gevolg van de groeiende stad. In het budgettair kader is meerjarig rekening gehouden met deze ontwikkelingen en zijn de opbrengsten meerjarig oplopend bijgesteld.

De tarieven toeristenbelasting blijven voor 2023 - c0nform de afspraken in het coalitieakkoord 2022-2026 - (ten opzichte van 2022) ongewijzigd. In het nieuwe coalitieakkoord wordt de toeristenbelasting vanaf 1 januari 2024 verhoogd naar een bedrag van € 6 normaaltarief en € 2,75 laagtarief.

Belastingen overig

Precariobelasting
Precariobelasting wordt in 2023 geheven voor het innemen van een ligplaats met een woon-of bedrijfschip. De tarieven precariobelasting worden in 2023 conform staand beleid geïndexeerd.

Hondenbelasting
De tarieven hondenbelasting worden in 2023 conform staand beleid geïndexeerd.

Het Haagse erfpachtstelsel is onderdeel van het instrumentarium van het grondbeleid van de gemeente. Het is daarnaast een van de structurele inkomstenbronnen van de gemeente. De gemeente Den Haag heeft ruim 76.000 erfpachtcontracten in beheer. De gemeente hanteert een gemengd stelsel van gronduitgifte, waarin erfpacht en eigendom naast elkaar bestaan.

Kerntaken van het erfpachtbeheer omvatten heruitgifte van aflopende rechten, beëindiging van geëxpireerde rechten, contractwijzigingen (bijvoorbeeld als gevolg van herontwikkelingen), omzetting naar eeuwigdurende erfpacht, omzetting naar volledig eigendom, afkopen canonverplichting, financiële administratie en canoninning, erfpachtbeleid inclusief de raakvlakken met andere beleidsterreinen (bijvoorbeeld woonbeleid, omgevingswet), (juridisch) advies en dienstverlening aan burgers/ondernemers, makelaars, taxateurs en notarissen via het gemeentelijk dienstverleningsconcept ‘click call face’. Erfpacht is ook beschikbaar via MijnDenHaag.

Aan de inkomstenkant van 'Erfpacht' is al een aantal jaren een daling te zien. Dit heeft te maken met de aanhoudende daling van het canonpercentage (in 2020: 1,1%, 2021en 2022: 0,9%) dat - conform de algemene bepalingen voor de uitgifte van gronden in erfpacht - jaarlijks op basis van de marktrente wordt bepaald.

De door de gemeente uit te voeren activiteiten in het kader van het erfpachtbeheer zijn voor een groot deel autonoom. De erfpachter initieert op het gewenste moment de diverse werkprocessen. Hiermee is het proces dus voor een groot deels  niet voorspelbaar en afhankelijk van de vraag van inwoners.  Dynamiek op de vastgoedmarkten heeft direct effect op de (aan)vragen. Aanhoudende hoge dynamiek op de woningmarkt leidt naar verwachting ook in 2023 tot een hoog aantal verzoeken door de erfpachter voor vroegtijdige her-uitgifte. In het huidige economische klimaat is het betalen van canon aantrekkelijker dan het eeuwigdurend afkopen van de canonverplichting. De verwachting is daarom dat de vraag om afkoop van het erfpachtrecht niet toeneemt.

De activiteiten op het gebied van erfpacht nemen toe vanaf 2023. De hoge ambities in de stedelijke ontwikkeling komen deels op erfpachtgrond. Deze (her)ontwikkelingen hebben contractwijzigingen tot gevolg. In bijvoorbeeld de Binckhorst en Den Haag Zuidwest expireren de komende jaren erfpachtrechten. Dit biedt kansen voor optimalisatie van de inzet van het erfpachtinstrument als onderdeel van het actief grondbeleid. Dit vergt wel extra inzet.

In de periode 2023 – 2035 expireren in totaal circa 15.000 rechten van erfpacht. Deze grootschalige her-uitgifte zal (waar het geen herontwikkeling betreft) meerjarig projectmatig worden uitgevoerd. In 2022 is het project Grootschalige her-uitgifte gestart. De gemeente gaat een plan van aanpak maken voor hoe deze activiteit wordt bemenst. De ambitie is om de dienstverlening aan erfpachters verder te digitaliseren. De verwachting is dat er begin 2023 een nieuwe erfpachtapplicatie wordt uitgerold ter vervangen van het huidige digitale erfpachtsysteem
Bovenstaande nieuwe en extra activiteiten op het gebied van erfpacht leiden tot een verschuiving van een administratieve beheerorganisatie naar een meer initiërende, projectmatige en beleidsmatige organisatie.

Dit is het vehikel voor financiële administratie van langdurig afgekochte erfpachtrechten. Om te waarborgen dat de nominale canons kunnen worden uitgenomen is een jaarlijkse bijstorting nodig. Over het fonds wordt rente betaald. Dit fonds bestaat tot 2036.

Stijging lonen en prijzen
Jaarlijks past de gemeente de begroting aan voor de ontwikkeling van de lonen en de prijzen (trend) om de begroting op peil te houden. De gemeente volgt hierbij de verwachtingen van het Centraal Planbureau (CPB) voor het komende jaar. We gebruiken daarvoor dezelfde methodiek die het Rijk gebruikt in de circulaires om het gemeentefonds te indexeren voor loon- en prijsontwikkeling. Achteraf vindt een nacalculatie plaats op basis van de actuele ontwikkeling van de trend op basis van de meicirculaire. Zo wordt voorkomen dat te veel of te weinig wordt uitgekeerd. Het CPB heeft de meest recente verwachtingen voor de trendontwikkeling van 2023 gepubliceerd in de Macro Economische Verkenning (MEV) 2023. Voor 2024 tot en met 2026 heeft het CPB de verwachtingen gepubliceerd in het Centraal Economisch Plan (CEP) 2022.

Loon- en prijsontwikkeling
Met ingang van 2022 maakt de circulaire gemeentefonds een helder onderscheid tussen volume en loon- en prijsontwikkeling. De gemeente volgt dit onderscheid. We passen hier de trend-voor-trend-systematiek toe. Dit houdt in dat naast de loon- en prijsontwikkeling van het rijk, ook de gemeentelijke tarieven worden geïndexeerd. Dit totaalbedrag wordt verwerkt in de betreffende beleidsprogramma's.

Taakstelling gemeentelijk organisatie
In het coalitieakkoord is een taakstelling opgenomen op de gemeentelijke organisatie oplopend van € 0,5 mln. in 2023 tot structureel € 9 mln. in 2026. Deze taakstelling is vooralsnog centraal verwerkt in programma 15 Financiën.
Gemeentebrede reserves

Onderstaande tabel geeft het verloop weer van de overige gemeentebrede reserves

* Deze reserve (Sociaal Economisch Herstelplan) wordt in 2022 nog ingezet. Besluitvorming vindt plaats via de uitvoeringsnota 2022.

Ad 1 Reserve Co-financiering
De gemeente heeft een cofinancieringsfonds om de grote opgaven in de stad op het terrein van wonen, mobiliteit, maatschappelijke ontwikkeling, klimaat en gebiedsontwikkeling, waar we het Rijk en andere partijen bij nodig hebben, helpen te realiseren door aan de eis van meebetalen te kunnen voldoen. We willen meer Europese middelen binnenhalen, daartoe benutten we onder andere ook onze internationale netwerken. In het coalitieakkoord 2022 – 2026 wordt een substantiële start gemaakt en is hiervoor € 30 mln. (waarvan € 15 mln. voor Zuidwest) gereserveerd.

Ad 2 Reserve Internationaal & Werving
Den Haag houdt het profiel van een stad waar wordt gewerkt aan een veiliger en rechtvaardiger wereld. In het coalitieakkoord 2022 – 2026 is €  1,5 mln. extra gereserveerd voor het aantrekken en behouden van nationale en internationale instelling en bedrijven die passen in dit profiel.

Ad 3 Activafinanciering
In de reserve Activafinanciering staan middelen voor incidentele dekking van kapitaallasten van investeringen. De gemeente moet op grond van het BBV (Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten) investeringen op de balans activeren. Vervolgens moet de gemeente deze investeringen afschrijven over de periode dat de gemeente de investering gebruikt. Bij incidentele dekking stort de gemeente in het eerste jaar het hele investeringsbedrag in een reserve (Activareserve). Vervolgens haalt de gemeente elk jaar een stukje uit deze reserve om de afschrijving te betalen.

Voorbeeld investering met incidenteel dekking: Stel we hebben een investering van € 1 mln. met een afschrijftermijn 10 jaar. De Activareserve bevat op dag 1 alle afschrijving voor het actief voor de volgende 10 jaar, namelijk € 1 mln. Ieder jaar (10 jaar lang) wordt € 0,1 mln. uit de reserve onttrokken voor dekking van de afschrijving.

Ad 4 Reserve Grote projecten
Den Haag heeft een reserve 'Grote projecten' voor het sparen voor toekomstige omvangrijke investeringen die een langere tijd beslaan. Onderstaande tabel laat zien hoeveel middelen bij welk groot project zijn gereserveerd en begroot om te onttrekken. Niet benutte middelen blijven in de reserve beschikbaar voor de onderliggende projecten. Projecten groter dan € 2,5 mln. worden expliciet aan de gemeenteraad voorgelegd. De inhoudelijke toelichting en verantwoording van de projecten vindt op de desbetreffende beleidsprogramma's plaats.

Ad 4.1 Gebiedsontwikkeling en sociale woningbouw
Voor gebiedsontwikkeling en sociale woningbouw zijn incidentele middelen beschikbaar gesteld. In totaal is  € 10,6 mln. geraamd voor activiteiten. Een inhoudelijke toelichting is opgenomen in programma 13 Stadsontwikkeling.

Ad 4.2 Gebiedsontwikkeling Binckhorst & CID
Voor gebiedsontwikkeling Bickhorst & CID zijn incidentele middelen beschikbaar gesteld. In 2022 is conform de bestaande afspraak € 5,2 mln. toegevoegd uit de vrijval van het project Rotterdamsebaan. In totaal is  € 15,7 mln. geraamd voor de dekking van activiteiten. Een inhoudelijke toelichting is opgenomen in programma 13 Stadsontwikkeling.

Ad 4.3 Regiodeal Zuidwest
Om de leefbaarheid in Den Haag Zuidwest te vergroten investeren het Rijk en de gemeente Den Haag gezamenlijk in de Regio Deal Den Haag Zuidwest. In totaal is € 4,1 mln. geraamd voor de dekking van activiteiten.

Ad 4.4 Realiseren duurzame en betaalbare warmte
Voor het ontwikkelingen van een groot aantal lokale duurzame bronnen, geothermie, warmte uit riolering en oppervlaktewater zijn incidentele middelen beschikbaar. Deze middelen zijn toegevoegd aan de reserve 'Grote projecten'. In totaal is € 1,4 mln. geraamd voor de dekking van activiteiten.

Ad 4.5 Werelds netwerk aan Zee
Met de resultaatsbestemming programmarekening 2020 (RIS308437) is € 4,5 mln. toegevoegd aan deze reserve. Besluitvorming over de inzet van deze middelen moet nog plaatsvinden. Hierdoor heeft er in deze begroting geen raming van de bestedingen plaatsgevonden.

Ad 5 Versterking van dienstverlening voor kwetsbare inwoners
In de september- en decembercirculaire 2021 zijn door het Rijk middelen toegekend voor Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK). Dit is een meerjarig traject dat: (1) loopt over de verschillende programma’s in de gemeentebegroting, (2) soms ook de middelen voor andere gemeenten zijn (Den Haag als centrumgemeente) en (3) de precieze plannen voor de komende jaren (deels) nog ontwikkeld. Daarom worden deze middelen toegevoegd aan deze reserve (RIS312073).

Ad 6 Reserve buffer impact coronacrisis
Ten behoeve van het coalitieakkoord 2022 – 2026 is het saldo van € 9,446 mln. uit de reserve vrijgevallen.

Ad 7 Reserve Sociaal Economisch Herstelplan
Deze reserve is ingesteld voor de bekostiging van activiteiten van een aantal pijlers uit het Sociaal Economisch Herstelplan (RIS306618).

Ad 8 Eneco-middelen

Ad 8.1 Reserve Extra impuls voor betaalbaar wonen
In de begroting 2023 – 2026 heeft actualisatie van de bestedingen plaatsgevonden. Een inhoudelijke toelichting is opgenomen in programma 13 Stadsontwikkeling.

Ad 8.2 Reserve Verbetering duurzame mobiliteit
Voor de bestedingen duurzame mobiliteit op programma Mobiliteit is in 2023 € 10,4 mln. onttrokken. Een inhoudelijke toelichting is opgenomen in programma 12 Mobiliteit.

Ad 8.3 Reserve Duurzaamheid en energietransitie
Voor de verduurzaming vastgoed is in 2022 € 5 mln. onttrokken en toegevoegd aan de reserve Activafinanciering (RIS306372). Daarnaast is voor het versneld aanbrengen van energiezuinige straatverlichting € 12 mln. onttrokken en opgenomen in een aparte reserve op programma 9 Buitenruimte (RIS309080). Verder wordt voor de opgave van verduurzaming en energietransitie in 2023 € 25 mln. onttrokken uit de reserve Duurzaamheid en Energietransitie. Een inhoudelijke toelichting is opgenomen in programma 3 Duurzaamheid.

Ad 8.4 Reserve Verhogen kwaliteit in gebiedsontwikkelingen en sociale woningbouw
Op de programma’s Buitenruimte en Stadsontwikkelingen zijn voor diverse projecten bestedingen geraamd die uit deze reserve gedekt worden. Een inhoudelijke toelichting is opgenomen in programma 9 Buitenruimte en programma 13 Stadsontwikkeling.

Ad 9 Nieuwe reserve Allocatie incidentele middelen begroting 2023 - 2026
Het budgettair kader bevat incidentele middelen. Deze middelen worden ingezet voor nieuw beleid. De uitvoering van het nieuwe beleid vindt regelmatig in een ander jaar plaats dan dat de middelen beschikbaar zijn. Om de beleidsuitvoering en de daarvoor beschikbare middelen met elkaar in evenwicht te brengen, wordt jaarlijks een reserve 'Incidentele middelen' ingesteld. Ook voor de meerjarenbegroting 2023-2026 is hiervoor een reserve 'Allocatie incidentele middelen (nieuw beleid)' gevormd. In de onderstaande tabel treft u het meerjarig verloop van deze reserve aan.

De bedragen in bovenstaande tabel zijn afkomstig uit het coalitieakkoord 2022 – 2026.

De toevoeging van totaal € 135,7 mln. betreft de incidentele vrijval van het projectbudget Rotterdamsebaan van € 35 mln., het BUIG budget van € 30 mln., de vrijval van diverse reserves van € 14,8 mln. en het toevoegen aan de reserve van het overschot op de structurele bedragen in jaarschijf 2023 tot en met 2025 (gelijkmatig verdelen van de jaarschijven) van totaal € 55,9 mln.

In het coalitieakkoord is de vrijval van de Rotterdamsebaan van € 35 mln. opgenomen in jaarschijf 2023. Volgens de verslaggevingsregels vindt de vrijval plaats in jaarschijf 2022. Hierdoor vindt er een verschuiving plaats in jaarschijven dat verder geen effect heeft.

In de online bijlagen staat een overzicht van de intensiveringen die uit de reserve Allocatie zijn onttrokken en verantwoord zijn op de betreffende beleidsprogramma’s. Alle bedragen zijn verwerkt in de exploitatie.

Ad 10 Herfaseringen
Bij het plannen en realiseren van projecten is de gemeente afhankelijk van diverse factoren. In de praktijk kan blijken dat een project door deze factoren niet uitgevoerd kan worden in het jaar waarin dat oorspronkelijk begroot is, maar eerder of juist later. Voor de gemeente blijft het project belangrijk. In dat geval dient de uitvoering van het project en de bijbehorende financiële middelen opnieuw te worden begroot. Dit wordt herfaseren genoemd. Om de herfasering van de financiële middelen mogelijk te maken, wordt gebruik gemaakt van een herfaseringsreserve.

Voorbeeld van de verwerking van een herfasering
De gemeente heeft in 2023 lasten geraamd voor de uitvoering van een project. De uitvoering van dit project wordt met een jaar vertraagd naar 2024. In 2024 zijn geen lasten geraamd. Om de geraamde lasten voor 2023 over te hevelen naar 2024 worden de lasten in 2023 met dit geraamde bedrag verlaagd. Vervolgens wordt het toegevoegd aan de reserve Herfaseringen. In 2024 worden de lasten verhoogd en onttrokken uit de reserve. Deze reserve biedt de gemeenteraad inzicht in welke projecten later worden uitgevoerd en wat daar de financiële gevolgen van zijn.

De herfaseringen in de begroting 2023-2026 hebben geleid tot de volgende toevoegingen en onttrekkingen:

In de online bijlagen is een overzicht opgenomen waarin de bovenstaande saldi zijn gespecificeerd.

Overig

Het programma Financiën bestaat ten slotte uit een aantal andere, kleinere activiteiten, zoals gemeentebrede onderzoeken, kwijtschelding en invorderingen belastingen, programmareserves, uitvoering wet WOZ (waardering onroerende zaken), kapitaallasten, reclameopbrengsten en dienstverlening primair proces.

Ook zijn gemeenten verplicht om in de begroting een structurele post onvoorziene uitgaven op te nemen. Bij onvoorzien gaat het om onverwachte uitgaven of tegenvallers in het betreffende begrotingsjaar. De post onvoorzien biedt de flexibiliteit die nodig is voor een soepele uitvoering van de begroting. Het gaat net als de afgelopen jaren om € 0,8 mln.