Duurzaamheid, milieu en energietransitie

De energietransitie in Den Haag is een enorme opgave. Bronnen, infrastructuur, opslag en gebouwen moeten worden aangepast en gerealiseerd, iedereen in de stad heeft hier inmiddels mee te maken, zeker nu de energieprijzen sterk gestegen zijn door de geopolitieke ontwikkelingen. De totale investering voor de energietransitie in de stad kost heel veel geld. Daarnaast bestaan en komen er steeds meer middelen beschikbaar van het Rijk en van de Europese Unie. De gemeente kiest voor ondersteunende, faciliterende en regisserende rollen, passend bij de gevraagde situatie om de energietransitie op stoom te houden.  

Naast structurele middelen (€ 4,1 mln.) en middelen afkomstig van het Rijk (Klimaatakkoord ad € 2,5 mln. en subsidie Aardgasvrije wijken ad € 0,7 mln.) worden Enecomiddelen ingezet voor energietransitie. Met het raadsvoorstel Toekennen verkoopopbrengst Eneco (RIS 305669) is besloten € 184,1 mln. hiervoor te reserveren.   In het raadsvoorstel Bestedingsplan Enecomiddelen duurzaamheid en energietransitie (RIS 306372) staan hiervoor verschillende programmalijnen. Van de totale € 184,1 mln. is € 83,0 mln. al bestemd en resteert € 101,1 mln. voor 2023 en verder in de reserve duurzaamheid en energietransitie. In 2023 wordt € 25 mln. vanuit de Enecoreserve Energietransitie en Duurzaamheid aan de begroting toegevoegd. In het onderstaand overzicht zijn indicatief de uitgaven van 2023 per programmalijn weergegeven.  

Hieronder wordt toegelicht langs welke lijnen de middelen worden besteed.  

Verduurzaming van woningen
Steeds meer Nederlanders realiseren zich dat de energietransitie en het tegengaan van klimaatverandering nodig zijn. Ook de huidige energieprijzen zorgen ervoor dat veel bewoners en ondernemers nog zuiniger met energie om willen gaan. Dit draagt bij aan het tegengaan van klimaatverandering en helpt met het zo veel mogelijk betaalbaar houden van energierekening. De gemeente heeft daarbij een ondersteunende en regisserende rol, met oog voor draagvlak en enthousiasme in de stad en extra ondersteuning waar nodig.  Samen zetten we steeds grotere stappen. Dit gebeurt door individueel initiatief te faciliteren en ook wijk voor wijk planmatig te verduurzamen. We werken samen met veel partijen zoals woningcorporaties, buurtinitiatieven, installateurs, bouwers en de koepel van energiecoöperaties ‘EnergieSamen’. 

De gemeente Den Haag wil dat meer mensen overstappen naar koken op elektriciteit en verwarmen zonder aardgas (warmtenet en -hybride- warmtepompen). Het uitgangspunt hierbij is dat iedereen in de stad aan de slag kan gaan. De gemeente zorgt dan ook voor een aanbod dat aansluit op verschillende behoeften en verschillende woningtypes. Voor iedere stap in het traject van het verduurzamen van de woning biedt de gemeente ondersteuning en advies. Dit doet de gemeente met een stadsbreed aanbod en met een gericht aanbod in de wijken waar de urgentie voor extra inzet hoog is. Het aanbod van de gemeente bestaat onder andere uit subsidieregelingen, leningen en de installatie van energiebesparende maatregelen. Ook biedt de gemeente maatwerk door de ontwikkeling van concrete gebiedsgerichte aanpakken met een passend aanbod en de organisatie van collectieve inkoopacties gericht op isoleren en het opwekken van duurzame energie. Met bijvoorbeeld een wijkinitiatievenfonds (LISE) wordt het uitwerken van plannen door bewoners en eigenaren om de woonomgeving te verduurzamen ondersteund. Daarnaast zet de gemeente in 2023 individuele en collectieve regelingen op voor het isoleren en het overgaan op duurzame energie met de insteek die langjarig beschikbaar te houden.

De investeringsimpuls verduurzaming woningen met vooral een EFG-energielabel is de grootste van het programma Energietransitie. Dit moet de warmtetransitie in de woonomgeving versneld op gang brengen. Er wordt ingezet op een verdubbeling naar 10.000 woningen isoleren per jaar. Het gaat om het beperken van de energievraag door isolatie en andere energiebesparende maatregelen, en op verduurzaming van de energie door woningen aan te sluiten op schone energiebronnen. Dit helpt om de energierekening van inwoners structureel te verlagen en de CO2 uitstoot te verminderen. Met woningcorporaties, VvE’s en warmteleveranciers is de gemeente in gesprek over een grootschalige aanpak in de wijken Mariahoeve, ZW, Centrum en Schilderswijk. 

Aanpak EFG-labelwoningen: aan de slag waar dat het hardst nodig is
Bovenstaande acties, subsidies en dienstverlening zet de gemeente met extra ondersteuning in waar dat het hardst nodig is. Daarmee is door de gemeente gestart in een aantal wijken met bovengemiddeld veel EFG-labelwoningen, die inzet wordt stevig uitgebreid. Woningen met energielabel E, F en G wil de gemeente versneld opknappen en verduurzamen, waarbij verduurzaming en onderhoud hand in hand gaan. De gemeente spoort corporaties en particuliere verhuurders in deze gebieden extra aan. Hiervoor stelt de gemeente in 2023 een actieprogramma op. Onderdeel daarvan is dat duurzaamheidssubsidies en –regelingen voor huiseigenaren beter gericht worden op mensen die weinig spaargeld of beperkte leencapaciteit hebben en daarom niet in aanmerking komen voor nationale subsidies en regelingen.

Energiearmoede: extra hulp voor inwoners in het kader van de gascrisis
Mede door de gascrisis maken steeds meer mensen zich zorgen over de energierekening en vragen de gemeente om hulp. De informatiepunten Hou van je Huis hebben het drukker dan ooit en het aantal aanmeldingen voor hulp bij energie besparen (de direct bespaaractie) blijft iedere maand groeien. De gemeente zet zich extra in om iedereen deze hulp te bieden, op allerlei manieren. Denk hierbij aan acties als hulp bij installatie van tochtstrips, radiatorfolie, LED-lampen, waterbesparende douchekoppen, duurzame cadeaukaarten, waterzijdig inregelen, zonnepanelen voor sociale huurders, douches met warmteterugwinning, isolatiebrigades, etc. Verschillende onderdelen van de gemeente (Hou van je Huis, Helpdesk Geldzaken, Gemeentelijke Kredietbank) werken hierbij samen om een zo goed mogelijke ondersteuning te bieden. Het Rijk heeft hier forse bedragen voor beschikbaar gesteld aan de gemeente.

Energiecoaches: direct energie besparen

Vanuit de buurtinitiatieven en in samenwerking met Duurzaam Den Haag worden energiecoaches en voorbeeldwoningen gezocht en ingezet om medebewoners te inspireren en te helpen bij het nemen van duurzaamheidsmaatregelen. Op het moment zijn meer dan 75 energiecoaches opgeleid en actief. Dit zijn veelal buurtbewoners die met buren door hun woning lopen, tips geven en helpen bij installatie van energiebesparende maatregelen.

VvE's: hulp bij inzicht en besluitvorming
Extra aandacht in het aanbieden van genoemde ondersteuning is er voor VvE's en kleine koopwoningen waar betaalbaarheid een belangrijk aandachtspunt is. In VvE's hebben woningeigenaren vanwege de gezamenlijke besluitvorming meer moeite met het opknappen verduurzamen van de woning. Daarom biedt  de gemeente Den Haag extra diensten en ondersteuning.  

Duurzame daken; benutten van het Haagse dakpotentieel
Op de Haagse daken is soms een zee aan ruimte beschikbaar, bij uitstek ook voor duurzame opgaven. Met het programma Daken zet de gemeente in op een 25% groei van het aantal benutte daken in de stad. Dit vraagt om een nieuwe, strategische visie op de Haagse daken. Hiermee kan, zowel in de uitvoering als beleidsmatig, gebiedsgericht worden gestuurd op onder andere multifunctioneel gebruik, opvang van regenwater, energieopwekking, behoud van ecologie, vergroten van groen in de stad en ook ruimte voor economisch en cultureel gebruik.  

Versoepeling regels en procedures: duurzame keuzes (zonnepanelen, warmtepompen) vergemakkelijken
In 2023 maken wij de gemeentelijke regels en procedures soepeler waar dit kan en nodig is voor bijvoorbeeld zonnepanelen op daken of buitenunits van warmtepompen. Ook voor beschermde stadsgezichten en monumenten actualiseert de gemeente de regels om het makkelijker te maken om te verduurzamen, rekening houdend met de monumentale waarde. Daarbij blijft de gemeente met bewoners onderzoeken welke hindernissen zij ondervinden om hun huizen te verduurzamen.

Verduurzaming van gemeentelijk vastgoed    
Naast de verduurzaming van woningbouw dient ook de utiliteitsbouw verduurzaamd te worden. Ook hier gaat het om het beperken van het energieverbruik en het vervangen van verwarming van aardgas door duurzamere energiebronnen. In de wet- en regelgeving staat dat bestaande gebouwen voor 2030 BENG (bijna energie neutraal) moeten zijn. Daarnaast geldt voor bestaande kantoren dat zij in 2023 een energielabel C moeten hebben. De gemeente heeft een voorbeeldfunctie. De gemeentelijke centrale vastgoedorganisatie (CVDH) is – in afstemming met de relevante diensten – als vastgoedeigenaar binnen de gemeente actief bezig met het verduurzamen van de gemeentelijke gebouwen naar BENG-niveau en het transitie klaar maken voor aansluiting op een duurzame energiebron. Naast eigen panden waarin de gemeentelijke organisatie is gehuisvest zet de gemeente extra in op panden die in gebruik zijn voor maatschappelijke doeleinden (zoals bijvoorbeeld sportaccommodaties).  Zie ook paragraaf 3.9 Vastgoed.
 
Verduurzaming en aanleg van energiebronnen, -netten en -opslag  
Voor de energietransitie in de gebouwde omgeving is het nodig dat er in Den Haag voldoende duurzame warmtebronnen worden ontsloten en via netwerken worden aangesloten op de gebouwen in de stad. Voor duurzaamheid en energietransitie zijn en komen diverse externe financieringsbronnen beschikbaar, zoals Europese fondsen, rijkssubsidies en private investeringen. Gemeentelijke middelen worden ingezet om de risico’s van grootschalige projecten als het aanleggen van geothermiebronnen en warmtenetten en bijbehorende energieopslag te verkleinen. Op deze manier zorgt de gemeente ervoor dat de markt deze projecten eerder en makkelijker kan realiseren. Door het hefboomeffect leidt een relatief beperkte gemeentelijke investering tot een veel grotere investering van private partijen.  

Om een optimale benutting van deze financieringsbronnen te creëren kan het nodig zijn om middelen onder te brengen in een fonds op afstand, dat het gemeentelijke beleid uitvoert.  Naast het stadsbrede aanbod voor het verduurzamen van woningen legt de gemeente specifiek de focus op een aantal wijken waar warmtevoorzieningen worden ontwikkeld of aangepast. Dat gebeurt via een gebiedsgerichte aanpak per wijk.

• De gemeente pakt de regie bij het ontwikkelen van schone energiebronnen: Geothermie bij De Constant  Rebecque  Centrale, Ypenburg  Spoorlaan en Binckhorst. De gemeente streeft naar het operationeel worden van één nieuwe geothermiebron in deze raadsperiode. Daarnaast worden in 2023 worden voor drie nieuwe geothermielocaties ruimtereserveringen gemaakt. Eteck ontwikkelt als geselecteerde concessiehouder het lage temperatuurnetwerk in Laakhavens. En voor de Binckhorst wordt op korte termijn een lage-temperatuur warmtesysteem aanbesteed. 
• Gebieden waar veel bodemenergiesystemen komen worden aangewezen als interferentiegebied om regie te kunnen voeren op het plaatsen van de bronnen (Policy Campus, Laan van NOI en Beatrixkwartier). Het programma Energierijk Den Haag gaat overheidsgebouwen in het centrum van Den Haag verduurzamen en zoveel mogelijk aansluiten op duurzame bronnen. 
• In Zuidwest (o.a. in de wijk Bouwlust en Vrederust), Centrum en Mariahoeve maken we afspraken met de woningbouwcorporaties en VvE’s om woningen vergaand te isoleren en om het bestaande warmtenet uit te breiden (in Zuidwest en Centrum) of een nieuw duurzaam warmtesysteem aan te leggen (Mariahoeve). 
• In de Vruchtenbuurt wordt met de warmtecoöperatie van de buurt verder gewerkt aan de ontwikkeling van het warmtenet in de buurt. In Ypenburg wordt samen met de bewonersorganisatie verder gewerkt aan het verduurzamen van het bestaande warmtenet in de wijk.  

WarmtelinQ 
Op verzoek van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat ontwikkelt Gasunie in Zuid-Holland de warmtetransportleiding WarmtelinQ Vlaardingen-Den Haag die het straks mogelijk maakt om (rest)warmte te transporteren van de omgeving van Rotterdam naar Den Haag. De komende jaren volgen op diverse plaatsen in Den Haag aanlegwerkzaamheden, zoals boringen en open ontgravingen. De gemeente let op de juiste uitvoering van de werkzaamheden aan de hand van verleende vergunningen, afspraken over groen(compensatie) en communicatie richting bewoners & bedrijven en werk-met-werk-afspraken. De provincie is inmiddels ook gestart met de verkenning van een aftakking van WarmtelinQ, van Rijswijk naar Leiden die mogelijk via Leidschenveen-Ypenburg gaat lopen. 

Wetgeving
Het Rijk werkt momenteel aan twee nieuwe wetten die van invloed zijn op de ontwikkeling van warmtenetennetten; een nieuwe Wet collectieve warmte en de Wet gemeentelijk instrumenten warmtetransitie. Met deze nieuwe wetgeving zal de gemeente meer mogelijkheden krijgen om te sturen op de energietransitie.
 
Verduurzaming van de openbare ruimte  
Energietransitie heeft ook impact op de openbare ruimte. In de openbare ruimte concentreert zich de investeringsimpuls eerst op de openbare verlichting en aanleg van walstroom voor de scheepvaart in de haven van Scheveningen. Voor openbare verlichting is eerder € 12 mln. overgegaan naar de reserve Verduurzaming openbare verlichting (RIS 309080). Door aanleg van walstroom kan energieverbruik worden verduurzaamd en uitstoot worden verminderd; de aanleg van de walstroom Scheveningenhaven is voor 2023 ingepland. Daarnaast vraagt de energietransitie in de openbare ruimte investeringen voor duurzaam vervoer. Ook daar is het thema besparen op energieverbruik en verduurzamen van resterende energieverbruik door een transitie naar elektrische voertuigen. Voor deze transitie wordt een ander deel van de Enecomiddelen vrijgemaakt.  
De vraag naar laadpalen en -pleinen gaat onverminderd door. Voorzien wordt dat financiering op een gegeven moment niet meer nodig is en dat met exploitatie van de palen het beheer kan worden gefinancierd en er ruimte is voor uitbreiding.  

Verduurzaming bedrijven
Ook het ontwikkelen van een aanpak om bedrijventerreinen op duurzame energie over te laten gaan en het MKB te helpen te verduurzamen is belangrijk in deze energietransitie-opgave. De gemeente helpt bedrijven - zoals horeca en winkels - en bedrijventerreinen met het verduurzamen van hun bedrijfspand en bedrijfsvoering. We bieden onder andere energiescans aan en houden collectieve inkoopacties.

Nog dit jaar start de gemeente een subsidieregeling voor MKB-bedrijven om hun pand te isoleren.
Daarnaast zet de gemeente in 2023 de duurzaamheidskringen buurthuizen, strand, hotel, zorg en evenementen voort. De gemeente ondersteunt in dit kader wel dat andere branches of gebieden die gebaat zijn bij deze methode een eigen kring te starten. Projecten die uit deze kringen voortvloeien worden waar mogelijk ondersteund. Verduurzaming van bedrijventerreinen is één van de hoofddoelstellingen van het Urgentieprogramma Bedrijfsruimte. In de gebiedspaspoorten van de bedrijventerreinen ZKD, Fruitweg en Uitenhagestraat heeft de gemeente beschreven hoe bedrijven in de toekomst aangesloten kunnen worden op duurzame warmte. Voor het bedrijventerrein Westvlietweg wordt een studie gedaan naar energiescenario's. De resultaten worden opgenomen in het visiedocument voor de herontwikkeling van het bedrijventerrein. 

Adaptief beleid
De energietransitie is een langdurig en complexe technologische en maatschappelijke transitieopgave. Het doel is helder, maar over de weg daarnaartoe – techniek en methodiek – moet nog veel worden ontdekt.  De gemeente sluit niet haar ogen voor veelbelovende innovaties en nieuwe technieken als die zich aandoen en draagt actief bij met investeringsimpulsen of andere manieren van ondersteuning. De gemeente kiest voor een adaptieve route. De horizon is daarbij langer dan deze coalitieperiode. Ook voor deze langere termijn wordt budget gereserveerd zodat verder uitrollen van de investeringsimpulsen, samen met andere publieke en private financiers, mogelijk is. 

Programma- en proceskosten   
De laatste lijn voor de besteding van de Enecomiddelen voor de energietransitie betreft de inzet voor programma- en proceskosten. Om de programmatische aanpak van de energietransitie mogelijk te maken zal de gemeente haar regierol moeten invullen. In het coalitieakkoord zijn voor de komende jaren structurele middelen beschikbaar gesteld voor capaciteit voor het programma energietransitie en duurzaamheid. Sinds 2022 worden van rijkswege ook middelen aan het gemeentefonds toegevoegd (Klimaatakkoord). De personeelskosten zijn op deze wijze (groten)deels gedekt en hoeven niet meer ten laste te komen van deze programmalijn. De middelen uit deze programmalijn worden gebruikt voor de overige programma- en proceskosten.  
We ondersteunen en betrekken bewoners, ondernemers en andere stakeholders bij de energietransitie, bijvoorbeeld bij uitvoeringsprojecten, met burgerberaden en het ondersteunen van bewonersinitiatieven.

Circulaire economie
De gemeente start met het efficiënt inrichten van inzet voor circulaire economie. Er komt een werkagenda voor Circulaire Economie waarin een duidelijke focus wordt aangebracht, met betrekking tot onder andere circulair bouwen, restafval inclusief bedrijfsafval en afval op scholen, maakindustrie en circulair inkopen.
De kern van het Haagse grondstoffenplan (RIS 310285) is dat afval waarde heeft als secundaire grondstof. We maken het makkelijker om afval te scheiden en betere kwaliteit afval te hebben om te verwerken.
Projecten bevinden zich zoveel als mogelijk hoog op de zogeheten circulariteitsladder: het voorkomen van het gebruik van grondstoffen, het voorkomen van het ontstaan van afval en het verlengen van de levensduur van producten. Hierbij worden bestaande Haagse bedrijven geholpen om hun product en proces circulair te ontwerpen en in te richten. De gemeente gaat actief startups werven die bij de Haagse aanpak passen en specifieke grondstoffen om gaan zetten naar nieuwe producten.

Onderdeel van het de werkagenda wordt een investeringsstrategie, waarbij ook de koppeling wordt gelegd naar andere beleidsterreinen, zoals vermindering van de CO2-uitstoot. En waarbij wordt ingezet op Europese investeringsfondsen en subsidies.  

Duurzame Stadslogisiek
In 2023 versnelt de gemeente samen met logistieke partners met de aanpak voor schone en slimme stadslogistiek. Voor deze aanpak geldt dat duurzame stadslogistiek bestaat uit het verduurzamen van zes logistieke segmenten: afval, gekoeld, bouw, facilitair/service, pakketbezorging en stukgoederen/retail. Doel is om zoveel mogelijk vervoersbewegingen terug te brengen zodat dit bijdraagt aan de klimaat – en milieudoelen en het toegankelijk houden van de stad.

Verduurzamen eigen organisatie
We gaan de verdere verduurzaming van de eigen organisatie met kracht ter hand nemen. Dit doen we allereerst door ons te certificeren voor de CO2-Prestatieladder, in 2023 op niveau 3, in 2024 ook op niveau 4. In het kader van de certificering zal ook een nieuw energiebesparingsbeleid voor de eigen organisatie worden vastgesteld, waarmee de gemeente het goede voorbeeld kan geven. Volgend jaar zal ook het Actieplan Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen worden vastgesteld ter vervanging van het huidige Actieplan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen. De ambities voor duurzaam inkopen zullen flink worden aangescherpt en de uitvoer zal consequenter ter hand worden genomen, met name door het interne opdrachtgeverschap te versterken. Ten slotte zullen we verdere stappen zetten met de verduurzaming van het gemeentelijk wagenpark en de uitvoering van de Werkgeversaanpak mobiliteit voor de eigen organisatie.

Klimaatadaptieve stad  
We maken Den Haag in 2023 nog robuuster tegen weersextremen, zoals hevige neerslag, hitte en droogte. Met monitoring maken we de voortgang inzichtelijk en leren over de effectiviteit van (innovatieve) maatregelen. Den Haag neemt actief deel aan landelijke ontwikkelingen gericht op nieuwe regelgeving voor klimaatadaptatie.
Als stad aan zee is de stijgende zeespiegel een belangrijk aandachtspunt voor Den Haag. We verstevigen de samenwerking met het Rijk, de Provincie en het Hoogheemraadschap voor onze kustveiligheid. De gemeente zet de norm op het gebied van klimaatadaptie. Klimaatadaptieve maatregelen treffen we aan onze eigen panden en bij al de gemeentelijke werkzaamheden in de stad. Zo leggen we op het stadhuis een groen dak aan dat past in het groene daklandschap dat rond de Grote Markt aan het ontstaan is. Alle fysieke (beheer)werkzaamheden in de stad (gebiedsontwikkelingen, herinrichtingen, rioolvervanging en grootschalig onderhoud) worden via werk-met-werk klimaatadaptief uitgevoerd. De Wegwijzer Den Haag Klimaatbestendig bevat daarvoor het beleidskader en ontwerpuitgangspunten.  Met de impulsmiddelen van het Rijk worden in 2023 (tot en met 2027) aanvullende klimaatadaptieve maatregelen toegevoegd aan reeds lopende ingrepen in de openbare ruimte. Tegelijk kijken we verder dan de openbare ruimte alleen en vooral ook om hoog. In nauwe samenwerking met het programma Daken zullen we vooral in stress gebieden inzetten op het aanleggen van intensief groene en blauwe daken’.

De stad klimaatadaptief maken lukt alleen als we dat samen met bewoners, woningbouwcorporaties, partners en ontwikkelaars doen. We brengen ook effectieve maatregelen onder aandacht, onder meer via Operatie Steenbreek en de subsidieregeling Klimaatadaptieve Maatregelen. Met die nieuwe regeling kunnen bijvoorbeeld bewoners in hitte en watergevoelige gebieden daken, gevels en tuinen vergroenen en regenwater op eigen grond opvangen/infiltreren. Ook kunnen scholen in deze gebieden subsidie krijgen voor klimaatadaptieve maatregelen op en rond de school. Zo maken we per jaar 10 schoolpleinen groenblauw. Met de woningbouwcorporaties, het Hoogheemraadschap, Duurzaam Den Haag en andere partijen starten we één Haagse Werktafel Klimaatadaptatie waar we kennis, geld en uitvoering aan elkaar verbinden. Zo versnellen we het aantal klimaatadaptieve (binnen)tuinen naar 20 per jaar.

Ook de komende jaren wordt minimaal 3.000 vierkante meter per jaar ontsteend. We vergroenen de meest versteende wijken en plekken waar zich kansen voordoen zoals groene trambanen en in de Keizerstraat, Pegasusstraat en Hoefkade. Voor nieuwe parkeerplekken geldt “half verhard tenzij”. In de buitenruimte grijpen we met hulp van cofinanciering kansen aan om te vergroenen en de omgeving klimaatbestendiger te maken. Daarvoor zet de gemeente in op nationale en Europese subsidies. In 2023 starten we meerdere nieuwe Haagse icoonprojecten, als vervolg op de Urban Waterbuffer onder het Cromvlietpark. Zo start in 2023 de voorbereiding voor het ontharden en vergroenen van het wijkpark Transvaal en andere plekken rond de route van de Leiding door het Midden (WarmtelinQ). Daardoor wordt het water beter vastgehouden en is de hitte in de zomer minder sterk. De herinrichting van de Van Musschenbroekstraat wordt klimaatadaptief uitgevoerd. In 2023 worden deze plannen vormgegeven. Om hier de bewoners nog meer bij te kunnen betrekken en verdergaande maatregelen te kunnen treffen wordt Europese subsidie aangevraagd. Mogelijke andere projecten zijn het groene daklandschap met nieuwe vormen van dakgebruik rond de Grote Marktstraat en klimaatadaptief bedrijventerrein ZKD.
 
Samen met bewoners en bedrijven 
Steeds meer bewoners en ondernemers zetten zich in voor een duurzame leefomgeving. Ook in 2023 helpt de gemeente allerlei duurzame initiatieven: van de energietransitie tot fairtrade, van deelauto’s tot het repareren en hergebruik van spullen. Bewonersinitiatieven worden ondersteund vanuit de subsidieregeling Duurzame wijkactie en kunnen terecht bij het Lokaal Initiatievenfonds voor Schone Energie (LISE) met financierbare investeringsplannen. Met de stichting Duurzaam Den Haag (basissubsidie van € 0,5 mln.) werkt de gemeente samen om bewoners en ondernemers enthousiast te maken voor duurzaamheid en voor de energietransitie.  

Stichting HEID investeert in 2023, deels met gemeentelijk geld, in de energietransitie middels het VvE Duurzaamheidsfonds en het Lokaal Initiatievenfonds voor Schone Energie. De bestedingen voor 2023 zijn begroot op € 1,8 mln.

Verduurzamen door inzet Europa en Rijk
In 2023 geven we uitvoering aan de Europese missie ‘100 Climate-Neutral and Smart Cities.’ Er wordt een klimaat-actieplan en –investeringsplan opgesteld in samenwerking met kennisinstellingen, het bedrijfsleven en inwoners van de stad. Tegelijkertijd bereiden we Europese subsidieaanvragen voor waarvoor we Haagse projecten indienen. Bijvoorbeeld buitenruimteprojecten, projecten die geothermie in Den Haag mogelijk maken of projecten die door innovatie bijdragen aan CO2-reductie. We werken nauw samen met Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Groningen, Eindhoven en Helmond door kennis uit te wisselen en starten, mits de aanvraag wordt gehonoreerd, een eerste gezamenlijke pilot. Samen met deze steden gaan we in gesprek met het Rijk om te zorgen dat de stedelijke belangen goed zijn geborgd in het landelijke klimaatbeleid.

Bodembescherming en bodemsanering  
Als het om bodemvervuiling gaat, is de gemeente verantwoordelijk voor het voorkomen van gezondheidsrisico’s en aantasting van het milieu. Het Haagse bodembeleid gaat uit van het convenant Bodem en ondergrond dat het kabinet, de Vereniging Nederlandse Gemeenten, het Interprovinciaal Overleg en de Unie van Waterschappen in 2015 ondertekenden.  

In het kader van het Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond (RIS 299493) worden de eeuwigdurende saneringsopgaven, zoals de beide gasfabriek terreinen, binnen Den Haag beheerd en worden lopende saneringsopgaven op basis van de monitoringsresultaten de komende periode afgerond. Dit betekent dat er na 2023 nog bodemsaneringen doorlopen, zoals de langlopende grondwatersaneringen op de locatie Swammerdamstraat en de Tripstraat. We gaan verder met het uitwerken van de belangrijkste thema’s om tot een beter beheer van de ondergrond te komen.  

Luchtkwaliteit  
In 2023 stelt de gemeente de jaarlijkse rapportage over de luchtkwaliteit in Den Haag op. Dit doen we aan de hand van de landelijke rapportage van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid( RIVM) en de gemeentelijke meetpunten. Samen met het Rijk en andere gemeenten werken we via het Schone Luchtakkoord aan een schonere lucht.  

De ‘Aanpak Schoon vervoer’ (RIS 303606) wordt uitgevoerd. Den Haag geeft ook in 2023 subsidie voor het omruilen van vervuilende personen- en bestelauto’s en brommers. We bereiden ons samen met ondernemers voor op emissieloos transport en de nul-emissiezone in het centrum in 2025 voor stadslogistiek en taxi’s. Er worden pilots uitgevoerd, waarbij ondernemers kennis kunnen maken met het gebruik van elektrische bestelauto en elektrische bakfietsen. Daarnaast worden er gratis wagenparkscans aangeboden aan ondernemers die in bezit zijn van een bestel- en/of vrachtauto in Den Haag. In samenwerking met het Rijk is er sinds 2020 een gemeentelijke HUB van waaruit de bevoorrading van o.a. de gemeentelijke panden mee tot stand komt. Hierdoor wordt het aantal vervoersmomenten binnen de stadgrenzen sterk verminderd en emissieloos vervoer verder bevorderd.

De gemeente gaat voorlichtingscampagnes geven over de negatieve effecten van het stoken van hout. In de zomer richten we ons op barbecues en vuurkorven, In de winter op open haarden en houtkachels. Ook verspreidt Den Haag stookalerts bij ongunstige weersomstandigheden. 

Haagse stikstofaanpak
Om de Haagse natuurgebieden gezond te houden en de bouwopgave te borgen is het belangrijk dat Den Haag inzet op terugdringen van uitstoot van stikstof. De grootste door ons te beïnvloeden oorzaak in Den Haag van stikstof is verkeer en vervoer. Op dit ogenblik wordt op verzoek van de raad uitgezocht in hoeverre we reductie van NOx-uitstoot kunnen realiseren via varianten van uitbreiding van de milieuzone. In 2023 is dit onderzoek afgerond met een voorstel aan de raad op welke wijze uitvoering kan worden gegeven aan deze maatregelen en de opbrengst daarvan

Op 1 juli 2021 is de nieuwe Stikstofwet in werking getreden. Deze wet heeft de Wet natuurbescherming en aanverwante wet- en regelgeving gewijzigd. De meest opvallende wijzigingen zijn de vrijstelling van vergunningplicht voor stikstofdepositie in de realisatiefase (dus tijdens de bouw) en een verandering in de wijze van berekening. Dit laatste houdt in dat de effecten van projecten worden berekend tot op maximaal 25 kilometer van het project. Met de Omgevingswet wordt een eerste aanzet gedaan om de stikstofemissie uit de realisatiefase zoveel mogelijk te reduceren. Het doel is dat in 2030 de emissie afkomstig van het bouwen met 60% is gedaald ten opzichte van 2018.
Om de uitstoot van mobiele werktuigen bij bouwprojecten en andere werkzaamheden terug te dringen worden er voorwaarden gesteld bij gemeentelijke aanbestedingen en opdrachten om het gebruik van uitstootvrij materieel te eisen of te bevorderen. In het afgelopen jaar zijn gerechtelijke uitspraken gedaan die de bruikbaarheid van de stikstofmaatregelen van afgelopen periode onder druk zetten. Stikstof is hiermee een onderwerp dat blijvend aandacht nodig heeft. De maatregelen van het Rijk en uitspraken van rechtbanken kunnen in 2023 aanleiding zijn om de inzet verder te intensiveren.

Laadinfra   
Den Haag werkt aan een dekkend laadnetwerk in de stad. Dit is een netwerk dat meegroeit met het aantal elektrische voertuigen en met de technische ontwikkelingen. In februari 2022 is het Uitvoeringsplan openbare laadinfrastructuur voor elektrische personenauto's 2021-2024 (RIS 311235) door de raad aangenomen. Hiermee is een investeringsimpuls van in totaal € 3,8 mln. vrijgekomen, waarmee tot en met 2024 de jaarlijkse uitrolsnelheid van 200 naar 400 laadpalen wordt verdubbeld. Naast openbare laadpalen komen er ook laadpleinen, kort-parkeer-snelladers bij winkelgebieden en ultra snelladers bij tankstations en snellaadstations. Hierdoor zijn er mindere openbare laadpalen nodig en is er minder druk op de openbare ruimte. Stijgende elektriciteitskosten en veranderingen in fiscale regelingen hebben in 2023 mogelijk effect op het laadtarief bij openbare laadpalen. De exacte impact is nog niet duidelijk. Op de middellange termijn heeft dit mogelijk een negatieve impact op de groei van elektrisch vervoer. 

Omgevingsdienst Haaglanden  
De negen gemeenten in de regio Haaglanden en de provincie Zuid-Holland hebben hun wettelijke milieu-uitvoeringstaken ondergebracht in de Omgevingsdienst Haaglanden. De gemeente geeft in de startbrief 2023 aan waar de prioriteiten liggen bij het actualiseren van de vergunningen en het uitvoeren van toezicht en handhaving. De bijdrage van Den Haag voor 2023 bedraagt circa € 6,8 mln. 

Geluidshinder  
In 2023 wordt het actieplan Geluid Den Haag 2021-2023 (RIS 308264) uitgevoerd. Naar verwachting gaat de Omgevingswet in op 1 juli 2023. Het actieplan Geluid wordt onder deze wet een verplicht programma. In 2023 gaat de gemeente starten met het opstellen van een nieuw actieplan, Het actieplan geluid wordt uiterlijk vastgesteld in juli 2024 volgens de Omgevingswet.  

Woningverbetering verkeersgeluid
De gemeente werkt binnen het project Woningverbetering Verkeersgeluid aan de verduurzaming van woningen. De aanpassingen die bij woningen nodig zijn om verkeersgeluid binnen de perken te houden bieden hier goede kansen voor.

In 2023 besteedt de gemeente circa € 3,5 mln. aan de uitvoering van het natuur- en milieueducatieprogramma. De gemeente vindt het belangrijk dat bewoners van Den Haag van jongs af aan geïnformeerde keuzes kunnen maken op het gebied van duurzaamheid en milieu. Scholen kunnen gratis gebruikmaken van de door de gemeente (verder) ontwikkelde lesmaterialen of lessen volgen op een van de educatieve tuinen. Lesmaterialen en lessen worden geactualiseerd en doorontwikkeld op het gebied van water, energie, grondstoffen en voedsel. Voor het onderhoud van de educatieve tuinen en de Heemtuin in het Zuiderpark worden medewerkers van Den Haag Werkt ingezet voor een bedrag van ruim 1 mln. Daarnaast worden werkweken verzorgd in School in Bos.  

Wat zijn de activiteiten voor scholen in 2023? 

• Voortzetting en verdere ondersteuning van onderzoekend en ontwerpend leren, met speciale aandacht voor Wetenschap & Techniekonderwijs. Aansluitend bij de energietransitie, watertekorten/overlast en het hergebruik van grondstoffen. Uitvoeringsondersteuning van leerkrachten is hierbij eveneens van belang;  

• Er komen meer excursiemogelijkheden over duurzaamheid, milieubestendigheid en circulariteit; 
• We ondersteunen scholen bij duurzame activiteiten zoals groene schoolpleinen en de Eco-Schools; 
• De duurzame impact van voedselkeuzes blijft een centrale rol innemen, zowel voor kinderen als voor volwassenen. Denk aan activiteiten als schooltuinieren, de smakelijke moestuin en de week tegen voedselverspilling. 

Stadsboerderijen
In 2023 is circa € 1,9 mln. voor de 10 stadsboerderijen beschikbaar in programma 9 buitenruimte. De Haagse stadsboerderijen zijn ontmoetingsplekken voor Hagenaars van jong tot oud. Ze vervullen een sociale functie voor de wijk: buurtbewoners en vrijwilligers zijn betrokken bij de bedrijfsvoering en de activiteiten. Het streven blijft om 6 dagen per week open te zijn, waarbij we ruim 425.000 bezoekers verwelkomen.

De stadsboerderijen vervullen naast een sociale functie ook een educatieve functie in de wijk: voor basisschoolleerlingen worden circa 350 lessen over natuur en leefomgeving gegeven. Voor jong en oud is een diversiteit aan activiteiten over thema's als voeding, afval, dierenwelzijn, leefbaarheid, natuur en duurzaamheid. De stadsboerderijen zijn tevens een laagdrempelige locatie waar Hagenaars verschillende grondstoffen in kunnen leveren voor hergebruik, zoals gebruikt vet, kleine elektrische apparaten en kleding. Ook grijpen we kansen aan om de ecologische positie in de wijk te versterken, zoals duurzaam vervoer en het inzamelen van bolplanten.

Dierenwelzijn
Het uitgangspunt van de nota Dierenwelzijn (RIS 307253) is dat dieren integraal onderdeel uitmaken van de Haagse samenleving en hun eigen intrinsieke waarde, behoeften en rechten hebben. Elk mens, bedrijf en elke organisatie heeft invloed op het bevorderen van dierenwelzijn. De komende jaren blijven we ons samen met dierenwelzijnsorganisaties inzetten voor meer dierenwelzijn en minder dierenleed door middel van de acties uit de nota Dierenwelzijn. De gemeente zorgt voor het vervoer en de opvang van gevonden en gewonde dieren die vermoedelijk een eigenaar hebben. Daarnaast zorgt de gemeente ervoor dat op een diervriendelijke manier de zwerfkattenpopulatie in Den Haag wordt beperkt. Ook betaalt de gemeente de kosten voor vervoer en opvang van gewonde in het wild levende dieren. Voor deze taken is in 2023 ongeveer € 1,15 mln. beschikbaar in programma 9 buitenruimte.

We blijven ons inzetten op de samenwerking tussen de onderlinge dierenwelzijnsorganisaties en de gemeente. Goede communicatie en voorlichting over het nemen en verzorgen van een huisdier blijven belangrijke onderwerpen op het gebied van dierenwelzijn. Wij blijven kijken naar uitbreidingsmogelijkheden van de Huisdier Informatie Punten. Hoe groter het netwerk en locaties van de Huisdier Informatie Punten, hoe meer inwoners we kunnen bereiken.